In de Nederlandse glastuinbouwsector neemt een groep ondernemers en coöperaties zelf het voortouw om een duurzame toekomst te bewerkstelligen. Zij zien dat een transformatie van de sector essentieel is om het hoofd te kunnen bieden aan grote uitdagingen. Jan Opschoor, tot voor kort directeur van coöperatie Growers United, deelt zijn ervaringen over het initiatief om de sector te transformeren naar een weerbare en toekomstbestendige vorm. In samenwerking met ACCEZ heeft de groep een actie- en leertraject ingezet om gezamenlijk duurzame oplossingen te ontwikkelen.
License to produce: een nieuwe benadering
Jan benadrukt de veranderende prioriteiten in de sector. “Decennialang lag de focus op onze producten en klanten. Nu realiseren ondernemers dat de wijze waarop we produceren cruciaal is. Klimaatverandering, biodiversiteit, bodem- en waterkwaliteit eisen aandacht. Daar hebben we als sector – zij het onbewust – te lang onvoldoende aandacht voor gehad. Het behouden van ons bestaansrecht, onze license to produce, vraagt om een structurele verandering waarbij de maatschappij de sector waardeert voor meer dan alleen productie. Dit betekent dat we eerlijk moeten zijn over wat er beter kan in de sector en trots moeten zijn op onze positieve maatschappelijke bijdrage, waaronder werkgelegenheid, gezondheid en waterberging.”
Verantwoordelijkheid nemen
De noodzaak voor verandering en het besef dat de ondernemers zelf verantwoordelijkheid moeten nemen, leken onvermijdelijk. In plaats van te wachten op nationaal en Europees politiek beleid en nieuw onderzoek uit onderwijsinstellingen, heeft de groep zelf de eerste stap gezet. Leiderschap tonen, in plaats van passief afwachten, bleek essentieel om impact te hebben en anderen in beweging te brengen. De omvang van de uitdagingen, zoals de energietransitie en waterkwaliteit vereisen samenwerking. Zowel binnen als buiten de sector. Jan: “Een kleine groep ondernemers groeide uit tot een beweging van gelijkgestemden. Met deze groep sloegen we de handen ineen. In samenwerking met ACCEZ startten we het traject met doelstellingen op het gebied van de thema’s energie, gewasbescherming en arbeid.”
Samen sterker
“Tijdens de eerste bijeenkomst zijn we begonnen met het formuleren van het probleem en vaststellen van een ambitie met bijhorende doelen. Wij dachten vervolgens aan het opstellen van een driejarenplan met tussentijdse stappen. Klaar om te gaan!” Al snel bleek deze methode niet langer effectief te zijn. Jan lacht en vertelt: “Ik wilde snel concrete resultaten zien, maar die bleven uit. Na een periode van twijfel ben ik blij dat we zijn doorgegaan. De vraagstukken die er zijn, zijn dermate complex dat we elkaar nodig hebben. We hebben geleerd dat hiervoor iets groters in gang moet worden gezet. Geen verandering, maar een transformatie. Van ACCEZ kregen we de boodschap: ga experimenteren. Niet een vastgesteld stappenplan, maar gewoon doen.”
Concrete resultaten en transparantie
Na twee jaar intensieve inspanningen zijn er wel degelijk concrete resultaten behaald. Een verandering in mindset leidde op het gebied van gewasbescherming tot innovaties en systeemveranderingen. Samenwerking met zaadveredelingsbedrijven en leveranciers van gewasbescherming en meststoffen resulteerde in pilotprojecten. Zo wordt, met de inzet van biologische oplossingen, een gezonde teelt behouden. De coöperaties investeerden over de concurrentiemuren heen, met transparantie als sleutelwoord.
Een cruciaal aspect in het traject bij ACCEZ was ook het herstellen van de ‘gouden driehoek’ – de samenwerking tussen ondernemers, overheid en onderzoek. “Een nieuw inzicht: ook NGO’s en de maatschappij moeten een integraal onderdeel zijn van deze samenwerking. Zij laten ons zien wat er leeft. Met deze informatie brengen we nieuwe thema’s in beeld waardoor we ons aanpassen aan steeds veranderende uitdagingen,” vertelt Jan. Lezingen, gesprekken en werksessies zijn ingezet om bruggen te slaan tussen deze verschillende groepen en gezamenlijke projecten op te starten.”
Leer experimenteren en vooruitblikken
Jan benadrukt het belang van experimenteren en het delen van zowel successen als tegenvallers. “Het ACCEZ-traject heef ons gestimuleerd om het businessplan-denken om te zetten in transformatiedenken. Wil je echte verandering creëren; dan duurt dat langer.” Hoewel er al veel bereikt is, erkent Jan dat er blijvend werk aan de winkel is. “De focus blijft op vooruitkijken, thema’s identificeren en daarop anticiperen.”