7 april 2021

Voor de circulaire ontwikkeling van een stedelijk gebied heb je niet genoeg aan een eendimensionale businesscase. In zo’n case voeren economische aspecten vaak de boventoon, terwijl het voor circulaire gebiedsontwikkeling belangrijk is om ook rekening te houden met de ecologische/ milieutechnische en sociaalmaatschappelijke aspecten. Een meervoudig waardemodel of canvas biedt dan een beter alternatief.

Voor de Binckhorst deden Koen Dittrich, assistant professor bij de Erasmus Universiteit Rotterdam, en Bram Heijkers, onderzoeker bij ACCEZ, onderzoek naar het ontwikkelen van een waardecanvas voor dit gebied.

Het is zwaar en het stinkt

Door een stedelijk gebied lopen verschillende stromen waarmee circulaire waarde gecreëerd kan worden. Denk aan circulair omgaan met water, energie, mobiliteit of afval. Het onderzoek van Bram Heijkers en Koen Dittrich, onderdeel van Binckhorst Circulair, richtte zich specifiek op energie en afval, en bij deze laatste op GFE-afval – groenten, fruit en etensresten – uit hoogbouw (biomassa). “Voor de Binckhorst bleek die stroom veel potentie te hebben gezien de uitdaging op dit vlak voor de geplande nieuwbouw. Er is voor deze stroom nog weinig onderzoek gedaan en veel van de bestaande projecten in Nederland over circulair afval richten zich vaak op het recyclen van plasticafval – we wilden niet de zoveelste zijn. Daarnaast, en zeker niet onbelangrijk: biomassa is zwaar en het stinkt. Dat maakt het voor vervoer én de kwaliteit van de leefomgeving een enorm issue.”

Bram Heijkers en Koen Dittrich

Waardecanvas: de sleutel van het onderzoek

Om uiteindelijk circulaire waardecreatie met GFE te kunnen realiseren, maakten Heijkers en Dittrich gebruik van een waardecanvas. In de startfase dook Heijkers de literatuur in over circulaire gebiedsontwikkeling om te kijken waar hij zijn onderzoek verder op kon voortbouwen. Dittrich verwees op een gegeven moment naar een waardecanvas in ontwikkeling waaraan hij was verbonden, getrokken door Jan Jonker. “Dit canvas leek het meest optimaal, omdat hierin alle voor circulaire ontwikkeling relevante zaken in overweging worden genomen voor de verschillende partijen. Tenminste, bijna alle zaken. Tijdens het literatuuronderzoek kwam ik erachter dat twee onderdelen onderbelicht waren, die vanuit het perspectief van circulaire gebiedsontwikkeling juist heel belangrijk zijn. Ik heb daarom het canvas met twee categorieën aangevuld (techniek & grond-/hulpstoffen en geografisch schaalniveau & ruimtelijke inpassing).”

Waardecanvas van Jan Jonker, uitgebreid door Bram Heijkers

Verdieping van scenario’s

De volgende stap was het vergaren van informatie om het waardecanvas mee in te vullen. De timing van het onderzoek bleek daarbij gunstig. “Er worden momenteel verschillende bouwvergunningen aangevraagd voor hoogbouw in de Binckhorst. Omdat de afvalinzameling daarbij vanuit gemeentelijke regels inpandig moet plaatsvinden, zagen we dat veel ontwikkelaars actief bezig waren met nadenken over wat voor soort afvalsystemen ze willen toepassen. Daarop hielden we een reeks interviews en organiseerden we een workshop. Tijdens deze interviews en workshop behandelden we vijf scenario’s voor inzameling en verwerking van de reststroom GFE. Deze scenario’s hadden we geschetst vanuit ons literatuuronderzoek.

Een van de inzichten die we opdeden, is dat verschillende partijen denken aan verschillende oplossingen. Variërend van bouwtechnische aspecten, tot verwerkingstechnieken, tot vervoer van inzameling naar verwerking. Elke partij heeft zo zijn voorkeur voor een bepaalde techniek, wat weer een impact heeft op de potentiële keuze voor een scenario.

Met alle informatie die werd opgedaan, kon het canvas vervolgens worden ingevuld. Dit leidde tot een verdieping van de vijf scenario’s die van elkaar verschillen. Bijvoorbeeld in de oplossingen die worden meegenomen, de partijen die betrokken zijn of de situatie van het gebied. De verschillende scenario’s kunnen nu met elkaar worden afgewogen om te kijken welke het meest aantrekkelijk is.”

De volgende stap

Aan de hand van een goed ingevulde waardecanvas, kun je niet alleen bepalen waar en in wat waarde zit, maar ook voor welke partij en wat daarvoor nodig is. “Zo kunnen zowel ontwikkelaars als beleidsmakers hun kennis over diverse scenario’s vergroten, financiers kunnen meervoudige waardecreatie inzichtelijk krijgen, en voor ondernemers ontstaat zicht op opties voor circulaire business. Daarnaast hebben we ook kunnen laten zien wat de waarde is van het canvas zelf. Iedereen die met gebiedsontwikkeling aan de slag wil, kan gemakkelijk gebruik maken van dit canvas om zo tot een overeenstemming of actieplan te komen.

“Het canvas laat zien wat de verschillende partijen hebben aan circulaire gebiedsontwikkeling van de Binkhorst.”

We hebben met het canvas dus ook eigenlijk een onderhandelingscontext gecreëerd, omdat het canvas laat zien wat de verschillende partijen hebben aan circulaire gebiedsontwikkeling van de Binkhorst. Vanuit hier kunnen zij gesprekken met elkaar voeren om tot concrete waardecreatie te komen. Een vervolgstap zou kunnen zijn om in samenwerking met de Rijksoverheid en de NEPROM, oftewel de beleidshoek en de bouwhoek, het werken met meervoudige circulaire gebiedsontwikkeling rondom GFE in de Binkhorst en op andere locaties verder te ontwikkelen.”