In de toekomst zullen we blijvend met duurzaamheidstransities bezig zijn. In de wereld van beleid en wetenschap lichten we bij de verantwoording van, en resultaten over, transitieprocessen graag behaalde successen uit. Terwijl er zo veel te leren valt van wat in eerste instantie niet soepel verliep of niet meteen een succes was. De verhalenbundel Transitiezones van ACCEZ laat zien wat er achter deze successen schuilgaat: de lange weg van vallen en opstaan, de weerstand én de waardevolle lessen.
Er zijn geen standaard stappenplannen voor het doormaken van transitieprocessen. Bij iedere stap kunnen er kleine overwinningen of tegenslagen zijn. Wetenschappers, kunstenaars, beleidsmakers en natuurvrijwilligers beschrijven in deze bundel hun reflecties op deze stappen. Het resultaat: inzichten en lessen over omgaan met weerstanden, gezien vanuit hun dagelijkse praktijk waarin ze werken aan transities naar een duurzamere wereld.
Werk aan de winkel
Marleen Buizer is onderzoeker en docent bij de Wageningen Universiteit. Zij is mede-ontwikkelaar van de bundel en auteur van de bijdrage ‘het grenzenwerk van een lokaal initiatief’. “Waar weerstand is, is werk aan de winkel,” aldus Marleen. Weerstand laat zien waar verschillende belangen spelen. In plaats van het conflict te mijden, moeten we dit juist gebruiken als middel voor vooruitgang. “Neem bijvoorbeeld de bijdrage in de bundel over fast fashion. De auteurs werkten van binnenuit aan verandering en ontmoeten daarbij veel weerstand, bijvoorbeeld veroorzaakt door lage prijzen van concurrerende producenten die niet bereid bleken de werkelijke prijs te betalen voor verantwoord geproduceerde kleding. In plaats van dit voor lief te nemen en de weerstand te laten voor wat die is, voeren de auteurs een vurig pleidooi voor meer en betere samenwerking in de keten, tussen hen die wél bereid zijn de transitie te realiseren.”
Vlammen in broodnodige gesprekken
De bundel bevat verhalen over grotere en kleinere transities waar weerstand juist wordt onderkend. Een inspirerend voorbeeld van zo’n proces is het lokale initiatief voor het gebied Buytenhout. Onder leiding van o.a. de auteurs Ge Kleijweg, Richard Smokers, Evelien Olyslagers en Marleen werd van onderaf een participatieproces opgezet om tot een gebiedsvisie te komen die de kwetsbare elementen van dit bijzondere landschap vooropzet, zoals rust, dieren en planten. “Ons uitgangspunt was om te werken aan een visie waarin alle kennis en inzichten worden meegenomen en waarbij elke vorm van kennis er ook toe doet. Onze ervaring leert dat het negeren van verschillen om consensus te bereiken, eerder leidt tot verharding dan tot verbinding. Daarom bedachten we de Buytenhouttafel: een coördinatieplek waar, over de grenzen van alle partijen en grondbezit heen, het gesprek werd gevoerd over de toekomst van dit gebied. Het mocht dus ‘vlammen’ in het broodnodige gesprek. Ondanks de weerstand die we ondervonden, kwamen we tot een visie waarin iedereen gehoord is.”
Omarm de weerstand
Wat de uitkomst van een transitieproces moet zijn, is steeds aan verandering onderhevig. De grootte van de maatschappelijke uitdaging, belangen en weerstanden bepalen de richting. Voor Marleen is het duidelijk: “Uiteindelijk om een systeemverandering te kunnen maken is het nodig om te kijken waar wrijving zit en hoe we daarmee omgaan. Ook al is dat niet direct succesvol of leidt dat niet direct tot een stapel publicaties of geroemde oplossingen. Blijf in gesprek. Met als doel dat iedereen gehoord wordt en meegenomen wordt in de verandering die wordt doorstaan. Alle geluiden mogen er zijn, ook al ben je het er soms totaal niet mee eens. Misschien leidt het begrip voor elkaar wel tot verrassende resultaten.”