12 oktober 2021

Hoe komen we in de toekomst aan voldoende kwalitatief goed water? Een vraag die door de huidige ontwikkelingen – zoals klimaatverandering, verzilting en verstedelijking – in toenemende mate urgent wordt. Met name voor een sector als de glastuinbouw, waarbij water een essentiële grondstof is, is het vinden van een duurzame oplossing van groot belang. In het actieonderzoek ‘Waarde van Water’ wordt daarom een eerste verkenning gedaan naar slimme manieren om regenwater op te vangen en te delen, om zo aan de (aanvullende) waterbehoefte van de glastuinbouw te voldoen. Ellen Beerling (Wageningen University & Research), William Voorberg (Erasmus Universiteit Rotterdam) en Leon Hauser (Universiteit Leiden), drie onderzoekers van het actieonderzoek, vertellen er meer over.

In het actieonderzoek is het glastuinbouwgebied Pijnacker-West en omgeving de concrete casus. Toch ging het onderzoek al snel om meer dan alleen de glastuinbouwbedrijven. Water is immers een basisbehoefte van ons allemaal, en dus spelen ook de belangen van andere watergebruikers in Pijnacker-West een rol. “In ons onderzoek hebben we gekeken naar de opvang en buffering van het oppervlaktewater in de regio,” vertelt Beerling. “Als je dit water gebruikt voor de glastuinbouw, dan heeft dit gevolgen voor alle andere actoren in het gebied, vanwege de meerdere functies dat het water daar vervult. Denk aan recreatie en natuur, maar ook het gebruik ervan door andere ondernemers zoals de veehouderij. Welke functie het water ook heeft, waterveiligheid is bij alle alternatieven die we uitdenken een randvoorwaarde.”

Common Pool Resource: de basis van het onderzoek

Om het onderzoek richting te geven werd het concept van de Common Pool Resource (CPR) toegepast. Hierbij wordt geprobeerd om de belangrijkste actoren en hun behoeftes in balans te brengen, door waterbronnen op zo’n manier te managen dat alle betrokkenen er baat bij hebben, maar niet één partij de mogelijkheid heeft alles te verbruiken. Het concept moet leiden tot gemeenschappelijk duurzaam waterbeheer, door de baten te delen en te voorkomen dat de bron wordt uitgeput.

Impact door samenwerking

In de eerste fase van het onderzoek werden gesprekken gevoerd met verschillende stakeholders: van Waterschap en Staatsbosbeheer, tot natuurverenigingen en lokale belangenorganisaties. Steeds lag de focus op het vinden van mogelijke samenwerkingspartners. “Door samen te werken kun je impact creëren. Of in ieder geval faciliteren”, vertelt Voorberg. De opzet van het onderzoek werd daarom breder, omdat de onderzoekers uit waren op gezamenlijke waardecreatie. “We werken richting een overkoepelend doel, namelijk dat iedereen gebruik maakt van het watersysteem en er daardoor voor iedereen kansen en mogelijkheden liggen.”

Draagvlak voor gemeenschappelijk doel

Inmiddels hebben de onderzoekers de eerste fase afgerond. Er is een goede inventarisatie gemaakt van zowel de technische kansen en mogelijkheden om water te delen, als de mogelijkheden tot samenwerking in de regio.

“Een grote winst is dat we na al die gesprekken veel draagvlak hebben gevonden voor een overkoepelend idee van waterbeheer,” – William Voorberg, Erasmus Universiteit Rotterdam.

“Men realiseert zich dat zij met elkaar tot gezamenlijke waardecreatie kunnen komen”, vertelt Voorberg enthousiast. “In de volgende stap van het actieonderzoek willen we deze samenwerking verder gaan concretiseren. Hoe kunnen de relevante partijen met elkaar samenwerken en hoe komt ieders bijdrage eruit te zien? Daarnaast zullen we ook watertechnisch een verdieping moeten maken, om tot een duurzaam waterbeheer te komen.”

Inspirerend voorbeeld

De onderzoekers zijn tevreden met de geboekte resultaten van fase één, maar daarnaast bleek het actieonderzoek voor henzelf ook een leerzaam proces. Beerling: “Voor mij is een belangrijk leerpunt dat je het onderwerp soms breder moet maken. Als je puur alleen blijft focussen op water, dan vind je elkaar misschien niet omdat het lastig wordt om win-win situaties te vinden. Door breder te kijken dan alleen naar water, kwam bijvoorbeeld het thema biodiversiteit naar boven. Dit thema is weer belangrijk voor andere partijen in het gebied, waardoor we op deze manier toch een connectie met hen vinden.” Met de regio Pijnacker-West als casus hopen de onderzoekers andere glastuinbouwgebieden te inspireren:

“Als we iets weten te realiseren in deze regio, kan dat als een soort dominosteen werken voor andere glastuinbouwgebieden om ook samen met andere watergebruikers te weken aan duurzaam waterbeheer.” – Ellen Beerling, Wageningen University & Research.

Transdisciplinaire samenwerking en intrinsieke motivaties: de sleutel tot een succesvol onderzoek

De samenwerking met elkaar maakt het actieonderzoek uniek, vinden de onderzoekers. “Ik vind het heel bijzonder dat we vanuit uiteenlopende disciplines met elkaar aan zo’n thema werken,” vertelt Voorberg. “En dat niet alleen. Door onze onderzoeksopzet heeft iedereen de ruimte om zijn of haar eigen expertise in te brengen. Zo brengt Ellen kennis vanuit de glastuinbouw mee, heeft Leon geholpen bij het modelleren van data over wateropslag, en bracht ik kennis mee over CPR en het vormen van allianties.”

De verschillende drijfveren van de onderzoekers maakte de nodige energie los om het onderzoek tot een succes te brengen. Beerling: “Mijn persoonlijke drive is dat de sector zich verder verduurzaamt. Dat zou ik graag willen bereiken door een nieuwe manier te vinden om zowel waterkwantiteit als waterkwaliteit te kunnen waarborgen en verder te brengen.” Voorberg voegt toe: “Ik creëer vooral graag win-winsituaties. Als we ongebruikelijke allianties weten te vormen om een Common Pool Resource te realiseren, dan heb ik iets gedaan waar ik trots op kan zijn.” Hauser: “Dit onderzoek is ook gewoon ontzettend relevant. In alle deltagebieden zie je vergelijkbare problemen: verzilting, verzakking en steeds hogere druk op zoetwaterbronnen door het klimaat. Circulair watergebruik gaat dus een belangrijke oplossing zijn voor de toekomst, niet alleen in de glastuinbouwsector of hier in Pijnacker-West, maar op heel veel plekken in de wereld.”