In de wereld van beleid en wetenschap lichten we bij de verantwoording van lopende transitieprocessen graag successen en ‘best practices’ uit. Terwijl er zoveel te leren valt van wat in eerste instantie niet soepel verliep of niet meteen een succes was. Het veel gehoorde pleidooi ‘gewoon d.en’ is vaak te makkelijk. Door de zegetocht van succes en alles in het kielzog daarvan, zoals de focus op talent, prestatie en excellentie, wordt de lange weg van vallen en opstaan en het onderkennen van weerstand vaak niet aangegaan. Wat kunnen we van die gedachte leren in het toewerken naar duurzaamheidstransities? Dat inzicht ontstaat als we de waarde van weerstand onderzoeken. Niet om alles ingewikkelder te maken, maar om diepgang te vinden en vervolgens, vanuit de doortastendheid die daaruit voortkomt, optimistisch onze weg te vervolgen. Soms moet het ongemak er eerst zijn om de contouren van een transitiezone te herkennen en daarmee verder te gaan.
Deze bundel presenteert manieren voor het omgaan met weerstand bij duurzaamheidstransities. De auteurs laten dat zien vanuit hun dagelijkse praktijk, waarin ze werken aan transities naar een duurzamere wereld. Allemaal kijken ze anders aan tegen de waarde van weerstand, met als resultaat een breed repertoire van manieren om ermee om te gaan.
Wetenschapper, kunstenaar, beleidsmaker of natuurvrijwilliger. De auteurs schrijven in bijzondere combinaties. Het achterliggende idee is dat van co-creatie. Ze schrijven in verschillende vormen. Van liedtekst en gezamenlijk betoog tot gespreksverslag en beeldrapportage. Vanuit verschillende vertrekpunten, ervaringen en behoeften. Zo stellen we ons ook onze lezers voor. Ieder met een eigen behoefte, invalshoek en reden om de bundel op te pakken. Iedere bijdrage gaat gepaard met een vraag, die uitnodigt tot (zelf)reflectie voor iedereen die bij het werken aan duurzaamheidstransities weerstand van waarde wil maken.
De bundel bevat voorbeelden over plastic en verpakkingen, kleding, landschappen, voedsel, biologische landbouw, bollenteelt. Uit de verhalen blijkt dat de transitie vaak al diepe wortels heeft in de besproken gebieden. Deze geschiedenis geeft vaak veel inspiratie voor de toekomst. De bijdragen laten verhalen horen van inspanningen met ‘mens en macht’, van het zoeken naar nieuwe verbindingen in een tussentijd en tussenruimte die onherroepelijk vragen opwerpt.
Er zijn zoveel afhankelijkheden bij de transformaties die we willen oppakken, dat het onmogelijk is van tevoren volgens de lijnen van een helder omlijnd stappenplan naar een vooraf vaststaand doel toe te werken. Bij iedere stap kan er een kleine winst zijn of een tegenslag. Experimenteren en échte co-creatie, dat is waarvoor we pleiten. Daarbij is ruimte nodig voor reflectie – op jezelf, op de opgave, op de probleemdefinitie, op de weerstanden en de waarde daarvan, op de positieve stapjes die je kunt nemen en op hoe je daar in gezamenlijkheid aan kunt werken. Vaak zit weerstand ook in onszelf. Het levert veel op om die weerstand te omarmen en er het gesprek mee aan te gaan, zo ervaren verschillende auteurs in deze bundel. Duurzaamheidstransities zijn niet lineair. Er is geen eenduidig stappenplan of recht pad voor. We speelden hiermee, lieten de volgorde van de bijdragen over aan het toeval en leggen het resultaat nu bij de lezer.
Omgaan met weerstand vergt veerkracht. Iedere bijdrage in deze bundel vertelt daarover een verhaal met eigen inzichten en lessen. Ons pleidooi is om de ruimte – of transitiezone – te vinden, en daaruit te putten voor een eigen verhaal.
Marleen Buizer, Judith Schueler, Levinia van Arkel
